تصلیب مسیح

چکیده

جمهور مفسران قرآن معتقدند که آیهء 49 ال عمران و 156 نساء دلالت بر زنده بودن عیسی(ع) است و روایات،خبر از رجعت عیسی(ع)در آخر زمان می‏دهند.شیخ محمود شلتوت از نوادری است که معتقد است‏"توفّی‏"در قرآن به معنای‏"موت‏"است؛بنابراین هرچند عیسی(ع)هنگام به صلیب کشیده شدن از دنیا نرفت اما بعدا به مرگ طبیعی جهان را بدرود گفت و در آخر زمان هم رجعتی نخواهد داشت.وی پس از تحلیل آیات مربوط به تصلیب‏ مسیح(ع)به بررسی روایات می‏پردازد و آنها را به دو دسته تقسیم می‏کند:

1-روایاتی که با وجود الفاظ مضطرب و معانی مختلف،امکان جمیع میان آنها نیست.

2-روایاتی که خبر واحد،و راوی آنها ابو هریره است.

در نهایت شلتوت نتیجه می‏گیرد کسانی که بالا رفتن عیسی(ع)به آسمان و زنده بودن‏ او در آنجا و نزولش در آخر زمان را انکار می‏کنند کافر نیستند و مؤمن از دنیا می‏روند.

تصلیب مسیح(ع)

صلب یا تصلیب همچون تثلیث،یکی از مواضع اختلاف قرآن با اندیشهء مسیحیّت است.قرآن در دو موضع متعرض این مطلب می‏شود و با ابطال اندیشهء آنان به روشنگری پرداخته،پس از چند قرن،پرده‏ از این واقعهء عظیم برداشته،غبار از چهرهء آن می‏زداید.

این مطلب که آیا روایت مسیحیان از تصلیب چگونه از نظر تاریخی قابل جرح و تعدیل است و یا چه عوامل و انگیزه‏هایی موجب چنین پرداختی به آن رویداد شده و آیا اساسا ساخته و پرداختهء دستهایی‏ است و یا صحنهء حادثه چنان بوده که انتظاری جز تصویر مسیحیان از آن حادثه نمی‏توان داشت،هر یک پژوهشهای مستقلی می‏طلبد.آنچه در اینجا مطرح است این مهم است که قرآن این تصویر را مطابق‏ با واقع نمی‏داند و از پشت پرده خبر می‏دهد که مسیح کشته نشد و مصلوب نگشت.

ابتدا به تفسیر دو آیه از دیدگاه مفسّران مختلف می‏پردازیم و آنگاه دیدگاه علاّمه شیخ محمود شلتوت را که با دیدگاه متعارف در این باب همسو نیست،مورد بررسی قرار می‏دهیم.

"اذ قال اللّه یا عیسی انّی متوفیّک و رافعک الیّ و مطهّرک من الذّین کفروا و جاعل الذّین اتّبعوک فوق‏ الذّین کفروا الی یوم القیمة ثمّ الیّ مرجعکم فاحکم بینکم فیما کنتم فیه تختلفون".(آل عمران:55)

به یاد آور زمانی را که خداوند فرمود:ای عیسی من تو را اخذ می‏کنم و به قرب خود بالا می‏برم و تو را از معاشرت کافران پاک و منزه می‏گردانم و پیروان تو را به کافران تا روز قیامت برتری می‏دهم،پس‏ آنگاه بازگشت شما به سوی من خواهد بود که با حق از آنچه بر سر آن با یکدیگر به خلاف و نزاع‏ برمی‏خاستید حکم کند.

اهل لغت‏"توفّی‏"را به معنای اخذ به طور کامل دانسته‏اند1و ریشهء"توفّی‏"را"وفی‏"می‏دانند، و"متوّفی‏"اسم فاعل‏"توفّی‏"از باب تفعّل است.

"توفّی‏"و"استیفاء"هر دو به یک معناست،از این رو به مرگ،وفات گفته‏اند؛چرا که انسان از طرف‏ خدا بکلّی اخذ می‏شود و از بین می‏رود.به خواب نیز"توفّی‏"گویند؛زیرا انسان در خواب از طرف خدا گرفته می‏شود:

"و هو الّذی یتوفّاکم باللّیل و یعلم ما جرحتم بالنّها..." .(انعام:60)

مفسّران دربارهء این بخش از آیه،سؤالاتی را طرح کرده و به آنا پاسخ داده‏اند؛از جمله این سؤال که‏ آیا"توفّی‏"به معنای مرگ است.در روایتی از ابن عباس،"توفّی‏"به‏"اماته‏"تفسیر شده و براساس همین‏ روایات است که عدّه‏ای معتقد شده‏اند که مسیح چند روز در حال موت بود و سپس زنده شد.این عدّه‏ اقوالی در تأیید نظر خود آورده‏اند؛فی المثل قول ابن جیر که وفات عیسی(ع)را سه ساعت از روز دانسته و گفته است پس از این سه روز خدا او را به سوی خود بالا برد.از حاکم نیز نقل شده که‏ عیسی(ع)هفت ساعت وفات یافت و آنگاه زنده شد.

این اقوال مورد تأیید مفسّران قرار نگرفت و در مقابل این نظرها را مطرح کردند:طبری معتقد است‏ خدا بدون وفات و خواب مسیح(ع)را بالا برد،آلوسی و قرطبی نیز نظر او را تأیید می‏کنند،علاّمه‏ طباطبایی می‏گوید:"اساسا در قرآن توفّی را به‏"اخذ و گرفتن‏"در وقت موقت به کار برده، برای آن دست که بفهماند آدمی با مردن فانی و باطل نمی‏شود،بلکه خدای متعالی او را گرفته،حفظ می‏کند تا زمانی که برای رجوع و بازگشت به خود،او را مبعوث کند.آلوسی اقوال مختلف منقول دربارهء "توفّی‏"را گرد آورده،که در اینجا به بعضی از آنها اشاره می‏کنیم:

1-مراد از"توفّیک‏"،"قابضک‏"است و اینکه جسم تو را بتمامی از زمین اخذ کرد.

2-مراد از"وفات‏"،"نوم‏"است،زیرا"وفات‏"و"نوم‏"برادرند و هریک به جای دیگری اطلاق می‏شود. از ربیع نقل شده که خدا عیسی(ع)را به خاطر رحمتش به آسمان برد،حال آنکه او در خواب بود.

3-مراد اخذ او به طور کامل با روح و جسم است.در این صورت‏"رافعک الیّ‏"مفسّر ما قبلش‏ می‏شود.

4-مراد از وفات،موت قوی شهوانی است که مانع رسیدن به ملکوت است.

5-کنایه از حفظ او از دشمنان است.

آلوسی معتقد است این اقوال تحت تأثیر افکار نصارا دربارهء"صلب‏"و"رفع‏"عیسی بن مریم‏"بیان‏ شده است.

مفسّران پیرامون ضمیر متکلّم‏"یاء"در رافعک الیّ نیز آرایی ارائه کرده‏اند:

زمخشری می‏گوید:منظور از عبارت مذکور،"رافعک الی محلّ کرامتی‏"است،واژهء"رفع‏"را به‏ منظور بزرگداشت و تعظیم آورده است،همانطور که ابراهیم گفت

"انّی ذاهب الی ربّی‏"

.بیان این سخن‏ در حالی است که از عراق به شام می‏رفت،که مراد رفع او به مکانی است که جز حکم خدا علیه او حکمی‏ وجود ندارد.8

طنطاوی نیز همین قول را می‏پذیرد9.امّا صاحب تفسیر مراغی گوید:منظور"رافعک الی سمایی‏" است(10).